Η πρώτη προσπάθεια αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων έγινε πριν από τους αγώνες του 1896 και εξελίχθηκε σε μεγάλο φιάσκο. Όλα άρχισαν όταν ο Ευάγγελος ή Ευαγγελής Ζάππας, εύπορος Έλληνας, εμπνευσμένος από την ιδέα του Αλεξάνδρου Σούτσου να αναβιώσουν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες, πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση να χρηματοδοτήσει την ίδρυση των σύγχρονων Αγώνων.
Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Έλληνας υπουργός Εξωτερικών και λόγιος, ήταν αντίθετος: «Το σημερινό πνεύμα είναι διαφορετικό από εκείνο της Αρχαιότητας· τα σημερινά κράτη συναγωνίζονται στη βιομηχανία και τα προϊόντα και όχι στα στάδια».
Σύμφωνα με το Ραγκαβή, οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί έπρεπε να εστιάσουν στην αγροτική και βιομηχανική πρόοδο και όχι στον αθλητισμό. Γι’ αυτό πρότεινε στο Ζάππα μια μεικτή διοργάνωση που να συμπεριλαμβάνει έκθεση γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων και αθλητικούς αγώνες για ψυχαγωγία. Συγκεκριμένα, η έκθεση, που απέσπασε περισσότερη προσοχή και μεγαλύτερα χρηματικά ποσά από ό,τι οι αγώνες, ορίστηκε να διοργανώνεται ανά τετραετία.
Ο Ζάππας αποδέχθηκε την πρόταση του Ραγκαβή και έτσι εκδόθηκε στα 1858 βασιλικό διάταγμα που καθιέρωνε διαγωνισμούς με την επωνυμία Ολύμπια.
Αστυνομικός στους αγώνες κι ο ζητιάνος που παρίστανε τον τυφλό
Στις 15 Νοεμβρίου 1859 έλαβε χώρα η πρώτη προσπάθεια που έμελε να αποτύχει πλήρως. Στην επίσημη ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζωνος Ελληνισμού, διαβάζουμε:
«Καθώς η ανακαίνιση του Παναθηναϊκού Σταδίου δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί, τα πρώτα Ολύμπια έγιναν το 1859 στην πλατεία Λουδοβίκου (τη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως ή Κοτζιά, στο κέντρο της Αθήνας).
Τα παρακολούθησαν όλοι οι επίσημοι, η βασιλική οικογένεια, τα μέλη της κυβέρνησης, οι στρατιωτικές και δημοτικές αρχές και πολλές χιλιάδες κόσμου. Καθώς ήταν μια από τα πρώτες μαζικές συγκεντρώσεις ούτε ο λαός ούτε η αστυνομία είχαν προηγούμενη εμπειρία για το πώς να διατηρήσουν την τάξη στη διοργάνωση αυτή. Το γεγονός ότι συνιστούσε μια καινούργια εμπειρία προκαλεί ενδιαφέρον για τη μελέτη των πρώτων μαζικών συγκεντρώσεων στις σύγχρονες κοινωνίες.
Οι αθλητικοί αγώνες είχαν περισσότερο χαρακτήρα παιχνιδιού παρά αθλητικής διοργάνωσης. Καθώς δεν υπήρχαν αθλητές τότε, η οργανωτική επιτροπή επέτρεψε τη συμμετοχή εργατών, μεταφορέων κλπ., τους οποίους προσέλκυσαν τα χρηματικά έπαθλα που ορίστηκαν. Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, κατά τη διάρκεια των αγώνων συνέβησαν πολλά αστεία περιστατικά: ένας αστυνομικός που ήταν εκεί για να επιβάλει την τάξη άφησε τη θέση του και συμμετείχε στους αγώνες. Ακόμη κι ένας ζητιάνος, που παρίστανε τον τυφλό, συμμετείχε στους αγώνες!
Οι πρώτοι Ζάππειοι αγώνες τελικά είχαν πλήρη αποτυχία, κυρίως λόγω της αταξίας και του συνωστισμού, προκαλώντας δυσαρέσκεια σε διοργανωτές και θεατές και τη δριμεία κριτική του Τύπου. Η αποτυχία αυτή δημιούργησε ένα γενικά αρνητικό κλίμα για τη γυμναστική και τον αθλητισμό. Ωστόσο, η ιδέα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων εξακολούθησε να απασχολεί τόσο τους ιθύνοντες όσο και το ευρύ κοινό».
Η έφιππη αστυνομία που χτυπούσε
Ο κ. Μιχάλης Α. Τιβέριος, καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, προν από αρκετά χρόνια έγραφε στο Βήμα, για την επέμβαση της έφιππης αστυνομίας λόγω επεισοδίων: «Οι αθλητικοί αγώνες διεξήχθησαν όχι στο ακατάλληλο ακόμη για τέτοιες εκδηλώσεις Στάδιο, αλλά στη σημερινή Πλατεία Κοτζιά με την παρουσία του Οθωνα και της Αμαλίας. Το πρόγραμμα περιελάμβανε αγώνες δρόμου, άλματος, ρίψης δίσκου και ακοντίου, αναρρίχησης σε ιστό, καθώς και ιππικά αγωνίσματα.
Για τους νικητές των αγώνων, εκτός από το στεφάνι ελιάς, θεσμοθετήθηκαν και σημαντικά για την εποχή χρηματικά έπαθλα. Στους αγώνες έγινε… πανζουρλισμός, ενώ δεν έλειψαν και ορισμένα ευτράπελα. Επειδή η συμμετοχή στα διάφορα αγωνίσματα ήταν ελεύθερη και οι νικητές είχαν σημαντικά χρηματικά έπαθλα, ορισμένοι φύλακες, επιφορτισμένοι με την τήρηση της τάξης, παρατούσαν το πόστο τους και δοκίμαζαν την τύχη τους στους αγώνες.
Ακόμη ανάμεσα στους διαγωνιζομένους παρεισέφρησαν και πολλοί αναξιοπαθούντες, όπως π.χ. ένας τυφλός! Μέσα στο κομφούζιο η έφιππη αστυνομία χτυπούσε για την επιβολή της τάξης ατακτούντες και μη, ανάμεσα στους τελευταίους και διαγωνιζόμενους αθλητές».
Το αγώνισμα του ασκωλιασμού
Ο πρώην αντιδήμαρχος Αθηναίων και δημοσιογράφος Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Γενικός Διευθυντής της εφημερίδος ΕΣΤΙΑ και Πρόεδρος του «Συλλόγου των Αθηναίων» έγραφε στην ιστοσελίδα mikros-romios: «Παρευρέθησαν οι βασιλείς (ο Όθωνας και η Αμαλία, και ο δούκας του Όλντεμπουργκ, πατέρας της Αμαλίας), οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και γενικά οι Αρχές και πλήθος κόσμου. Παρόλο που ο καιρός ήταν χειμωνιάτικος, οι Αγώνες τελέσθηκαν κανονικά. Στο υπαίθριο και προσωρινά κατασκευασμένο στάδιο, διεξήχθησαν τα αγωνίσματα του δρόμου, του δίσκου, του άλματος, του ακοντίου, του ασκωλιασμού και της αναρρίχησης σε ιστό… Ο επίπεδος χώρος της πλατείας, η έλλειψη θέσεων των θεατών και η άτακτη συνάθροιση είχαν ως αποτέλεσμα να επικρατήσει αταξία και να γίνει αναγκαία η επέμβαση του ιππικού. Μεγάλο ενθουσιασμό στους παρευρισκομένους προκάλεσε το αγώνισμα του ασκωλιασμού: «…το πήδημα επί του ασκού και η άνοδος επί του ασκού. Κατά το πρώτον ο πηδών έπρεπε να σταθή όρθιος επί του ασκού και τότε ήθελε θεωρηθή νικητής και λάβη βραβείον αυτόν τον ασκόν πλήρη οίνου» (εφημ. Τηλέγραφος του Βοσπόρου και Βυζαντίς, Κων/πολη, Νοέμβριος 1859)».
Οι Ζάππειοι αγώνες έγιναν στη συνέχεια το 1870, το 1875 και το 1888-1889. Στην πραγματικότητα ήταν η βάση για τους μεγάλους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. από το βαρώνο Πιέρ ντε Κουμπερτέν και τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή που ιδρύθηκε το 1894. Ο Ζάππας επίσης χρηματοδότησε τη δημιουργία του Ζαππείου μεγάρου που χρησιμοποιήθηκε για τους αγώνες ξιφασκίας στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896 και ως κέντρο τύπου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
